Η οικονομική κρίση ως απόρροια του πολιτικού μας συστήματος

Το 1875, ο Εμμανουήλ Ροΐδης παρατηρούσε: «στις μεν στας άλλας χώρας η δύναμη του βουλευτού έγκειται εις το να ανατρέπει κυβερνήσεις, ενώ εν ελλάδι ουδής υπάρχει της παντοδυναμίας του περιορισμός. Το πελατειακό σύστημα λειτουργούσε πέρα από διαχωρισμούς τάξεων αναρτίζοντας πλέγματα σε σχήμα πυραμίδας. Έτσι ώστε ο προστάτης να μπορεί να γίνεται πελάτης σε κάποιον ισχυρότερό του. Μέσα στις δύο πρώτες μετεπαναστατικές δεκαετίες θα δημιουργηθεί η γνώριμη Ελλάδα των ημετέρων με ένα μεγάλο σπάταλο και αναποτελεσματικό κράτος, μια πανίσχυρη πελατειακά οργανωμένη κοινωνία και μια εκτός πελατειακών δικτύων κοινωνία, εντελώς ατροφική και πολιτικά αδύναμη…»
Το πρόβλημα, στις παραπάνω διαπιστώσεις του Ροΐδη δεν είναι η φαυλότητα του νεοσυσταθέντος μετεπαναστατικού ελληνικού κράτους, αλλά ότι αυτή φαίνεται τόσο δυσάρεστα γνώριμη σε όλους μας, παρότι αποτελεί την ιστορική αποτύπωση κυρίως της δεκαετίας του 1840.

Τα αστικά πολιτικά κόμματα εξακολούθησαν μέχρι και σήμερα (με μοναδικές εξαιρέσεις τις κυβερνήσεις Τρικούπη και Βενιζέλου), να παρουσιάζουν αρκετές, από τις ίδιες παλιές αδυναμίες.
Όπως εύστοχα υποστηρίζει ο Ευάγγελος Κοροβίνης, κυρίαρχη πολιτική παράδοση στη νεωτερική Ελλάδα είναι η φαυλοκρατία, πλην βραχύβιων διαλειμμάτων, όταν σε συνθήκες κρίσης η εξουσία παραχωρείται στους εκσυγχρονιστές, προκειμένου να επιτευχθεί μια «αλλαγή», η οποία «ανανεώνει» το φαυλοκρατικό πολιτικό σύστημα. Λειτουργώντας η μία ως άλλοθι της άλλης, οι δύο διακομματικές αυτές πολιτικές παραδόσεις, η φαυλοκρατία και ο εκσυγχρονισμός, κατέστρεψαν την κοινοτική πολιτική κουλτούρα του ελληνικού λαού.
Υπό το βάρος αυτού του κλίματος παρακμάζει και η ελληνική επιχείρηση, συνδεόμενη εν τέλει και αυτή με το κράτος και το εθνικό ταμείο. Οι επιχειρηματίες, αναφέρει και πάλι ο Κοροβίνης, «πρέπει να αναζητήσουν πολιτική προστασία πάση δυνάμει, γιατί αλλιώς θα το κάνουν οι ανταγωνιστές τους και θα τους εκμηδενίσουν. Έτσι, τα κέρδη της επιχείρησής τους δεν εξαρτώνται από τις επιχειρηματικές τους δεξιότητες, την αξιοκρατική διεύθυνση του ανθρώπινου δυναμικού της επιχείρησης και τις εύστοχες επενδύσεις, αλλά από τις απευθείας αναθέσεις κρατικών προμηθειών, με αντάλλαγμα, βέβαια, παχυλές μίζες στους υψηλούς προστάτες».
Συνηθίζουμε να λέμε ότι για όλα αυτά φταίει η τουρκοκρατία ή να ενοχοποιούμε την κοινωνία και την πολιτική της συμπεριφορά. Ότι η κοινωνία δηλαδή, έχει μεταβληθεί σε μια κοινωνία που αποδέχεται τις πελατειακές σχέσεις, μια κοινωνία πολιτικά αδιάφορη, που τρέφει την διαφθορά και ανέχεται την διαπλοκή.
Το να χαρακτηρίζουμε όμως ως υπόλογο την κοινωνία με την έννοια της πολιτικής της συμμετοχής στο πολιτικό σύστημα που διαμορφώθηκε είναι μια εύκολη και άδικη μετάθεση ευθυνών. Και αυτό επειδή από ιδρύσεως του ελληνικού κράτους μέχρι και σήμερα δεν προβλέφθηκε θεσμικός ρόλος για την κοινωνία (με την έννοια της κοινωνίας των πολιτών και όχι τις ομάδες συμφερόντων που εξέχουν της κοινωνίας και δρουν αυτοτελώς διαμεσολαβώντας στην περιοχή των πολιτικών θεσμών). Η κοινωνία, ήταν και είναι, εκτός πολιτικού συστήματος και αυτό όχι γιατί το έχει επιλέξει η ίδια, αλλά γιατί η θέση της είναι θεσμικά στο πλαίσιο της κοινωνίας ιδιώτη, δεν αποτελεί μέρος δηλαδή της πολιτείας. Μπορεί να διαδηλώνει ή μπορεί να αρνηθεί το πολιτικό σύστημα, αλλά δεν είναι η ίδια στο σύστημα. Το κράτος δηλαδή, μέσω του πολιτικού του συστήματος, εξαναγκάζει την κοινωνία να λειτουργεί με ατομικούς όρους, πράγμα που οδηγεί στην διαμόρφωση μιας σχέσης μεταξύ κοινωνίας και πολιτικής, η οποία αποσυνθέτει την κοινωνία, αντιμετωπίζοντας τον πολίτη ατομικά.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η ιδεολογία που συγκροτεί το πολιτικό σύστημα με τους δικούς του όρους και που αναγκαστικά ακολουθεί η κοινωνία για να μπορέσει να επιβιώσει, είναι το ατομικό βόλεμα και η ατομική σωτηρία. Το πελατειακό σύστημα χειραγωγεί έτσι την κοινωνία και την καθιστά όμηρο στους εκάστοτε πολιτικούς πατρώνους. Το σύστημα αυτό της «πατρωνίας» εμπόδισε την κινητοποίηση του πληθυσμού για την επίτευξη συλλογικών στόχων και τη δυνατότητα ύπαρξης ενός κοινού παραγωγικού μέλλοντος.
Το πολιτικό σύστημα ήταν και είναι ασθενές. Αυτό που λέμε αντιπροσωπευτική δημοκρατία, όπως επισημαίνει και ο Γ. Κοντογιώργης, είναι ένας «γλωσιολογικός παραλογισμός», με την έννοια ότι όλα τα πολιτεύματα που αξίζουν την ονομασία δημοκρατία στηρίζονται στη συμμετοχή των πολιτών, ενώ η αντιπροσωπευτική δημοκρατία τείνει να περιορίζει τη συμμετοχή αυτή στην ανάδειξη αντιπροσώπων οι οποίοι αποφασίζουν για όλα τα ζητήματα, εγκαταλείποντας έτσι τη διακυβέρνηση σε μια επαγγελματική ολιγαρχία. Οι εκλογές γίνονται μόνο και μόνο για την απόκτηση της απαραίτητης νομιμοποίησης, αφού είναι ιδιαίτερα σύνηθες το φαινόμενο, οι κυβερνήσεις να αναποδογυρίζουν τα προεκλογικά τους προγράμματα εν ονόματι των εκτάκτων περιστάσεων. Η κοινωνία και ο πολίτης δεν θεωρείται ότι έχει έννομο συμφέρον να ελέγχει τους πολιτικούς και την πολιτική τους. Διανοείστε ότι το νόμο για την ευθύνη των υπουργών και των βουλευτών τον ψηφίζουν οι ίδιοι; Γι’ αυτό έχουμε ζήσει τόσα σκάνδαλα και γι’ αυτό ζήσαμε την ατιμωρησία των σκανδάλων. Δεν είναι δυνατή, παρά μόνο μεσοπρόθεσμα, η διόρθωση των πραγμάτων, ενόσω παραμένει το ίδιο σύστημα, αυτό που ενσαρκώνει την ιδιότητα του ελέγχου και του ελεγχόμενου στα ίδια πρόσωπα.
Το ζητούμενο είναι πως αλλάζει αυτό το σύστημα. Πώς δηλαδή ο θεμελιώδης παραγωγός μιας χώρας, ενός κράτους, που είναι η κοινωνία να είναι μέσα στο σύστημα και να έχει αποφασιστικό πολιτικό λόγο στα πολιτικά πράγματα.

Αθανασάκης Αντώνης, Εκπαιδευτικός

Ευάγγελος Κοροβίνης. Η Νεοελληνική Φαυλοκρατία, Εκδόσεις Αρμός, 2008.
Εμμανουήλ Ροΐδης. Σατυρική εφημερίδα «Ασμοδαίος», 1875.
Γιώργος Κοντογιώργης. Η σχέση της πολιτικής με την ελληνική κοινωνία, http://www.anixneuseis.gr, 2009.