ΟΙ ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΧΩΡΟΙ

(Με αφορμή το στρατόπεδο Μαρκοπούλου)

Οι Ελεύθεροι Χώροι1 της πόλης είναι όρος ζωής σήμερα. Είναι "Ανάσα" για εμάς και τα παιδιά μας. Είναι χώροι "ψυχικής ισορροπίας", παιχνιδιού, βόλτας, επικοινωνίας. Εκεί μπορεί να ανθίζει μια σημαντική πλευρά των καθημερινών μας αναγκών. Είναι δημόσια κληρονομιά και κοινωνικός πλούτος. Χωρίς Ελεύθερους Χώρους είμαστε μισοί. Είναι αφύσικο να προσαρμόζουμε τη ζωή μας μόνο στο χτισμένο περιβάλλον, στο τσιμέντο και στην άσφαλτο.
Σε μια γενικότερη κατάσταση κοινωνικής "καθίζησης" όλοι μας πρέπει να σκεφτούμε ότι μια μέρα μπορεί να ξυπνήσουμε χωρίς τους χώρους εκείνους που πηγαίναμε βόλτα, που ερωτευτήκαμε, που μάθαμε ποδήλατο. Με τον επόμενο σεισμό ή με τον επόμενο καύσωνα μπορεί να βρεθούμε σε απόγνωση.
Η κρίση της κοινωνίας2 σε αξίες και πολιτισμό συμπαρασύρει και την κρίση των πόλεων.
Η “ελευθερία στον χώρο” δεν ταυτίζεται μόνο με τους ελεύθερους χώρους αλλά αποτυπώνει και την ίδια την ψυχή της πόλης.

Το δικαίωμα στην πόλη συμπεριλαμβάνει αξίες, αναγκαιότητες και όρια, συνδυάζεται με μια αλληλεπίδραση “φυσικού χώρου- ψυχολογικού χώρου- ζωτικού χώρου”, δηλαδή συγκροτεί ένα κομμάτι της ταυτότητας του κάθε πολίτη.
Δίχως ελεύθερους χώρους δεν νοείται κοινωνική ζωή και πολιτιστική δράση, ενώ οι ελευθερίες και τα δικαιώματα τίθενται σε “φυσικό περιορισμό”.
Η περιφρακτική κοινωνία και η πόλη- φρούριο, η συρρίκνωση του δημόσιου χώρου της πόλης, ακυρώνουν τόσο την πόλη-εργαλείο (που χρησιμοποιούμε λόγω παροχής υπηρεσιών) όσο και τον κοινό τόπο γνωριμιών, έκφρασης και δράσης.
Το οικοδομημένο περιβάλλον και η διαμόρφωση των κατοικήσιμων χώρων περιορίζουν την ψυχική και κοινωνική κινητικότητα και καθιστούν απάνθρωπη την πόλη και δύσκολη την επικοινωνία των κατοίκων της.
Κλειστά εσωτερικά σύνορα στην πόλη σημαίνει κλειστές ψυχές, κλειστά στόματα, κλειστές σχέσεις. Η πόλη πρέπει να ανασάνει σημαίνει: η πόλη θέλει ξανά να επικοινωνήσει με τους πολίτες και οι πολίτες θέλουν ξανά να επικοινωνήσουν μεταξύ τους.
Γελαστές πόλεις χωρίς μελαγχολία είναι οι ανοικτές πόλεις όπου οι κάτοικοί της δεν αισθάνονται «ελεύθεροι πολιορκημένοι».
Πρέπει ν' ανοίξει ο χώρος και ν' αφεθεί στους χρήστες να ορίσουν ελεύθερα (και υπεύθυνα) με ποιες δράσεις θα γεμίσουν το νέο πεδίο.
Ο ιδανικός συνδυασμός θα έπρεπε να είναι δημόσιος-ελεύθερος- πράσινος χώρος ως ένα αδιάσπαστο τρίπτυχο υπερασπίσιμου χώρου, δηλαδή κοινής ευθύνης πολιτείας και πολιτών ότι δεν θα παραβιάζεται και δεν θα καταστρέφεται.
Η ποιότητα στον αστικό χώρο σχετίζεται ευθέως με την επανοικειοποίηση των δημόσιων χώρων (δρόμοι, πεζοδρόμια, πλατείες) και την απελευθέρωση των πρώην ελεύθερων (και νυν “σκλαβωμένων”) χώρων (παραλιακοί χώροι, δασικοί χώροι).
Σχετίζεται όμως επίσης και με την ιστορία, τον πολιτισμό και την αισθητική καθώς οι υπερβολικά δομημένοι χώροι κρύβουν τους ενοποιημένους αρχαιολογικούς χώρους και καταργούν τη δυνατότητα δημιουργίας ενοποιημένων χώρων πρασίνου.
Στους ελεύθερους χώρους πρέπει να έχουν πρόσβαση όλοι γι' αυτό πρέπει να προβλέπονται ειδικές ρυθμίσεις για τα παιδιά, τους ηλικιωμένους, τα άτομα με ειδικές ανάγκες.
Το “πάμε πλατεία” πρέπει να ιδωθεί ως ελευθερία συνάντησης ανθρώπων, καλλιτεχνών, πολιτικών.
Εκεί που θα περίμενε κανένας3 οι ελάχιστοι εναπομείναντες ελεύθεροι θεσμοθετημένοι κοινόχρηστοι χώροι να αποτελούν ιερούς χώρους (απαραβίαστους, ανεκχώρητους, αφαλκίδευτους και αμεταβίβαστους) για να υπάρχουν κάποιοι θύλακες ανάσας της πόλης, παρατηρείται με διάφορες δικαιολογίες και προσχήματα μια πρωτοφανής επέλαση και μία μανιασμένη αφηνίαση για την πλήρη εξαφάνιση των ελεύθερων χώρων. Αντί να βρίσκονται από την Πολιτεία και να διατίθενται για την ενίσχυση του τραγικά ανεπαρκέστατου ποσοστού ελεύθερων κοινόχρηστων χώρων, χώροι άλλων χρήσεων (στρατοπέδων, κ.λπ.), σχεδιάζεται στους χώρους αυτούς η κατασκευή τσιμεντένιων μεγαθηρίων.
Δυστυχώς όμως εκείνο που προκαλεί την μεγαλύτερη καταστροφή των ελεύθερων κοινόχρηστων χώρων είναι η επίκληση προσχηματικών κοινωφελών και κρατικών αναγκών (στην περίπτωσή μας βλέπε δικαστήρια) που μπορούν να εξυπηρετηθούν με άλλους τρόπους, χωρίς να θιγούν οι υπάρχοντες ελεύθεροι χώροι. Δεν πρέπει να παραβλέπεται η καινούργια αυτή απειλή που ύπουλα θέτει σε άμεσο κίνδυνο τους ελεύθερους χώρους.
Ας νοιαστούμε σήμερα. Οι Δήμαρχοι, οι Νομάρχες, οι Κυβερνήτες από εμάς υπάρχουν. Σε εμάς υπόσχονται. Και σήμερα όλοι πια μιλούν για την ποιότητα ζωής στην πόλη μας. Ας είμαστε λοιπόν άνθρωποι και πολίτες και όχι άτομα ή καταναλωτές. Η εμπειρία μας λέει ότι ο αγώνας για την προστασία των Ελεύθερων Χώρων εξανθρωπίζει. Και βέβαια, φέρνει αποτελέσματα. Αρκεί να είμαστε "εδώ".
1. από άρθρο της σύνταξης του Περιοδικού της Συντονιστικής Επιτροπής Συλλόγων και Κινήσεων της Αθήνας για την Προστασία των Ελεύθερων Χώρων και την Ποιότητα Ζωή.(τ.1, Μάιος, Ιούνιος 2001)
2. από άρθρο του Γιάννη Πανούση: «Μια βόλτα στην πόλη»
3. από άρθρο του Νίκου Μάστορα στο περιοδικό «οι ελεύθεροι χώροι» (τ. Μάιος, Ιούνιος 2001).

Αθανασάκης Αντώνης (μέλος της πρωτοβουλίας Χανιωτών)